In de breedste zin van het woord betekent rouwen het doorleven van en doorleven na een verlies. Rouw is hoe je je leven organiseert na een verlies. Al snel denken we daarbij aan het verlies van een dierbare, vaak door de dood. Maar je kunt ook rouwen om een verloren vriend, huisdier, partner, het verlies van je gezondheid, zelfbeeld een kans of je baan. Verlies is ook een onvervulde diepgewortelde wens om een levenspartner te vinden of het besef dat je misschien wel nooit moeder of vader zal worden.
De meesten van ons begrijpen dat mensen lijden wanneer ze een geliefde hebben verloren, aangezien het een ervaring is waar we helaas allemaal op een gegeven moment mee te maken krijgen. Het lijden aan andere soorten verlies kunnen sommige mensen echter niet begrijpen. Het gebrek aan erkenning van andere mensen en het alleen moeten dragen maakt het dan extra pijnlijk.
Er bestaat geen hiërarchie in het lijden. Edith Eger schrijft in haar boek ‘De Keuze’: “Er bestaat geen grafiek waarop we de relatieve belangrijkheid van het ene leed met het andere kunnen vergelijken”.
‘Leven is verlies ervaren. Overleven is leren hoe ermee om te gaan.’
Je kan rouw zien als een veranderingsproces. Het beeld dat je had van de toekomst wordt ruw verstoord. Je bent zonder die ander of zonder die droom niet meer dezelfde persoon.
Vroeger dachten we dat rouw een afgebakende periode omvatte met een aantal elkaar opvolgende fasen. In werkelijkheid bestaat er helemaal geen termijn voor rouw en ook geen vastomlijnd stappenplan.
‘Rouwen kost tijd en veel mentale én lichamelijke energie.’
Je kunt rouwen vergelijken met roeien. Bij roeien moet je namelijk je beide roeispanen bewegen om vooruit te komen. De ene roeispaan staat voor alles wat met het verlies te maken heeft en de andere voor de toekomst. Als je alleen aan de linker roeispaan trekt, dan lig je stil of draai je rondjes. Maar dat gebeurt ook als je alleen aan de rechter roeispaan trekt. Het is dus belangrijk dat je beide roeispanen met elkaar afwisselt. Soms ben je met het verlies en het verleden bezig en op andere momenten juist meer met de toekomst.
‘Bij de meeste mensen verandert het verdriet langzaam van vorm.’
Rouwen doe je gedurende een (lange) tijd. Je gevoelens, gedachten en reacties veranderen vaak in de periode waarin je rouwt.
Rouwenden zullen soms het verlies vermijden en afleiding zoeken. Heftige emoties kunnen niet in één keer toegelaten worden, dus worden ze soms vermeden om de emoties in kleinere stukjes toe te kunnen laten. Bovendien is het uitputtend om te rouwen, dus is vrije tijd en afleiding nodig. Het blijkt dat het kunnen vermijden van deze te intense emoties, om de pijn dragelijk te houden, gezond is. Andere keren zal de rouwende weer het verlies het hoofd bieden, en zich bezighouden met alle stresserende factoren die daarbij komen kijken.
Zowel de hersteloriëntatie en de verliesoriëntatie zijn bronnen van stress die geassocieerd kunnen worden met emotionele consequenties zoals spanning en angsten, maar andere mentale en fysieke gezondheidsproblemen zouden hierdoor ook kunnen ontstaan (Stroebe & Schut, 2016). Volgens het duale procesmodel zijn beide oriëntaties een normaal en gezond onderdeel van het rouwproces (Stroebe & Schut, 1999), en word je in het rouwen heen en weer geslingerd hiertussen.
‘Het is niet omdat je hoofd het begrijpt, je hart het accepteert.’
De omvang van de slingerbeweging is vaak in eerste instantie erg groot, maar als tijd voorschrijft wordt het geleidelijk geminimaliseerd naar een comfortabel ritme van betrokkenheid van, en dan afstoting van, gedachtes en herinneringen over het verlorene (MacWilliam, 2017).
Iedereen rouwt op zijn of haar eigen manier. De volgende tips kunnen je helpen.
- Probeer erachter te komen wat je nodig hebt
Waar iemand die rouwt behoefte aan heeft, verschilt per persoon, maar ook per moment. Soms weet je het zelf even niet.
Soms wil je het erover hebben, en soms wil je juist stil zijn. Soms wil je heel hard huilen, en soms ‘gewoon’ gezellig zijn. Maar er zijn ook veel mensen die afleiding willen, die willen dóén. Dat kan allemaal, niks is goed of fout; iemand in rouw kan verschillende talen spreken.
Je kunt er een goede reden voor hebben om jouw verlies en verdriet niet met iedereen te delen. Het is wel belangrijk om in ieder geval één persoon in vertrouwen te nemen en te bekennen dat je lijdt.
- Maak ruimte voor verdriet en troost
Verdriet komt niet altijd gelegen. Doen alsof het er niet is, kost veel energie. Bovendien is het dan een kwestie van tijd tot het je overvalt. Verdriet vraagt aandacht, gun jezelf hier de tijd voor.
Ga bijvoorbeeld een stuk wandelen, alleen of met iemand anders. Dat maakt het bovendien makkelijker om erover te praten. Je kan ook naar muziek luisteren, naar een museum gaan of er een fotoboek bij pakken.
Maak samen of alleen een herinneringsboek, altaar of kunstwerk ter ere van de/het verlorene. Kunst nodigt niet alleen uit om na te denken over het verlies, maar ook om bewust te voelen wat er voor jou niet meer is, niet meer wordt en wat dat losmaakt.
Tegenwoordig zijn er zelfs games die helpen bij het in contact komen met je verdriet. Waar de interactie in bijvoorbeeld boeken slechts van één kant komt – jij bladert, jij voelt – kunnen games op jou reageren. Ze passen zich aan jou aan, niet alleen in actie, maar ook in muziek en beeld (Bijvoorbeeld: Spiritfarer 2020).
Het gaat erom dat je tijd en ruimte maakt om met herinneringen of verloren dromen bezig te zijn. Spreek ook weer een eindtijd met jezelf af. Het kan een hele dag zijn, een uur maar ook een kwartier, ervaar wat voor jou werkt.
Geef extra aandacht aan je lichaam en de behoefte aan lichamelijk contact in deze periode. Vraag een goede vriend om een knuffel of boek een massage. Het beoefenen van Yoga is voor velen zeer helpend en helend.
- Merk je gevoelens op, schrijf van je af
Zeker in een periode waarin het wat minder goed met je gaat, kan het helpen om regelmatig bij te houden wat je bij jezelf bemerkt in jouw binnenwereld. Je staat even stil bij hoe jij je voelt en wat er in je lijf gebeurt. Je wordt je meer bewust van je gevoelens en behoeften. Emoties zijn belangrijke boodschappers, ze vertellen je wat je nodig hebt. Je kan jezelf er even van distantiëren door het op te schrijven er naar te kijken en te reflecteren vanuit mildheid en compassie.
In periode van rouw ben je niet in balans en kwetsbaar.
Dus ja, je kunt je boos voelen als iemand je op zeer onhandige wijze uit het niets feliciteert met een niet bestaande, maar zeer gewenste, zwangerschap. Je kunt groen zien van jaloezie als het hele gezin aan de overkant gezellig samen op vakantie gaat. Je kunt je dood ergeren aan, en tegelijk gekwetst voelen door, nieuwsgierige vragen en onhandige opmerkingen terwijl je met moeite een glimlach opzet.
Je kunt ook helemaal uit je plaat gaan en mensen schreeuwend de deur wijzen omdat ze jouw grenzen overschrijden – met al hun goede bedoelingen. Je kunt je daar later beschaamd over voelen of juist niet. En je kunt je zelfs weer schamen voor je schaamte. Je bent ook gewoon een mens. Laat het toe, zonder oordeel. De ene keer heb je meer controle over je reactie op een externe trigger dan de andere keer.
In periode van rouw komt het ook voor dat je dingen ziet of hoort die er in werkelijkheid in het hier-en-nu niet zijn. Alsof de tijd een loopje met je neemt.
- Vraag in je omgeving om hulp
Na een gedeeld verlies komen mensen ook met hun verdriet, zorgen en vragen jouw leven binnen. Dat kan veel zijn, contact met anderen kost energie. Bedenk van te voren of je het er wel of juist niet over wilt hebben. Wees duidelijk dat je bijvoorbeeld niet zit te wachten op goedbedoelde adviezen of ervaringsverhalen. Geef goed aan wat je wél en juist niet wilt. Het kan helpend zijn om dit vooraf aan een ontmoeting in een bericht aan familie en vrienden te laten weten.
Spreek uit waar je wél behoefte aan hebt. Bijvoorbeeld dat je het juist fijn vindt om samen iets te ondernemen of geef bezoek een taak. Zo sla je twee vliegen in één klap, want in een periode van rouw kan het huishouden een last zijn. Je kan bijvoorbeeld zeggen: ‘Als je hierheen komt, zou het fijn zijn als je wat boodschappen mee kan nemen’. Of: ‘Ik vind het leuk als je komt, zou je dan misschien samen willen koken? En na de afwas weer vertrekken? Ik merk dat ik veel rust nodig heb’.
Laat daarnaast mensen je af en toe mee op pad nemen. Jezelf activeren om ergens naartoe te gaan, kan soms nog te veel zijn. Maak het jezelf gemakkelijk in deze periode, en laat anderen het voor jou regelen. Als je kleine activiteiten blijft ondernemen, ook al vind je er in het begin geen klap aan, komen de momenten van plezier vanzelf wel weer. Het is een kwestie van doorleven tot je voelt dat je weer leeft.
- Aarzel niet om professionele hulp in te schakelen
Rouw kan aanvoelen als een depressie. Als je depressieve gevoelens ervaart tijdens een periode van rouw, komt dat omdat je lijf zegt: deze gevoelens zijn te veel, ik schakel even uit. Je leven is veranderd, dus het is heel logisch dat je daarbij begeleiding zoekt. Het kan ook fijn zijn om in contact te komen met lotgenoten, online of in een georganiseerde rouwgroep.
Praktijk KleinLink kan een luisterend oor bieden, wat vaak al oplucht. Ook kijken we samen naar welke momenten in het heden jij het moeilijkst vindt. Hoe je er nu mee omgaat en of je dit wilt veranderen.
Bij de één duurt de eerste periode van rouw – waarin besef en verdriet centraal staan – langer dan bij de ander. In sommige gevallen kan dat leiden tot depressieve gevoelens of angst en paniek. Wanneer je maar niet kan bevatten dat iemand er niet meer is, kan het lijken alsof je verdrinkt in je verdriet. Aarzel in dat geval niet om naar de huisarts te stappen voor een doorverwijzing naar een ervaren psychotherapeut of gespecialiseerde GGZ.
Leestips
Makkelijk leesbaar
- Rouw- dagboek, Patrik Somers
- Helend dagboek, Marlies van Son
- Plint – dood gewoon gaan hemelen, bloemlezing
Ervaringsdeskundigen | Zelfhulp
- Hoe ik het huis van mijn ouders heb leeggeruimd, Lydia Flem
- Je mag me altijd bellen – 1001 dagen van rouw, Karin Kuiper
- Rouwhulp - Werkboek voor kinderen en jongeren, Mariken Spuij en Paul Boelen
- Onvervulde kinderwens - 100 tips voor meer grip op je emoties, Simone Sinjorgo
- Baby in mijn hoofd, Ellen van der Valk
- Liefdesverdriet - zeven bijzondere ontmoetingen met jezelf, Petra van der Heiden
- Liefdesbang, Hannah Cuppen
Deskundigen (veel tekst en theorie)
- Helpen bij verlies en verdriet, Manu Keirse
- Rouwen is liefde, Luuc Smit en Manu Keirse
- Het rouwende brein, Mary-France O ‘Conner
Heb je zelf nog een goede tip? Laat het me vooral weten dan kan ik het weer delen met andere mensen die net als jij door een moeilijke fase gaan.
