Evolutionair was er alleen het lichaam en bij bepaalde ervaringen kwamen er lichamelijke sensaties zoals knijpend, trillend, kramp, steek, drukken, zwaar, zweterig, benauwd, gejaagd, hijgerig, spanning, etc. Dan kwam beweging: je bewoog ergens heen wat je prettig vond en je maakte je uit de voeten als het onplezierig werd. Daarna werden we groepsdieren en binnen die sociale omgeving moesten we ons brein ontwikkelen om alle sociale en politieke spelletjes en manipulaties te doorzien. Dat zette het denken (cognitie) aan. Cognitieve therapie stelt dat er eerst de gedachte is, daarna pas het gevoel. Modern neurologisch onderzoek spreek die gedachte tegen.
Emoties zijn meestal afkomstig van het limbisch systeem en het meest primitieve deel van de hersenen. Gevoelens komen daarentegen voort uit de frontale kwab. Met andere woorden, gevoelens komen voort uit abstract denken. Emoties zijn echter aangeboren en genetisch bepaald als het resultaat van evolutie.
Gevoelens definiëren we in principe verbaal, terwijl we emoties psychofysiologisch definiëren. Gevoelens komen voort uit onze interpretatie van gebeurtenissen en sensaties. Emoties komen echter voort uit een reactie van het zenuwstelsel (sympathisch en parasympatisch).
Emoties staan erom bekend zeer snel en direct te zijn. Ze vertegenwoordigen het alarm- en overlevingssysteem van het lichaam. Als we eenmaal begrijpen wat er is gebeurd en waarom we ons op een bepaalde manier voelen, verwijzen we naar gevoelens en niet naar emoties. Om een gevoel te hebben, is het noodzakelijk om na te denken over wat er is gebeurd (de emotie inschatten), na te denken over hoe we ons gedroegen, en er dus psychologisch dieper op in te gaan.
Emoties zijn erg krachtig, terwijl gevoelens niet zo intens zijn. Omdat emoties het belangrijkste alarm- en motivatiesysteem zijn waarmee we worden geboren, zijn ze erg intens en krachtig. De fundamentele en universele basisemoties omvatten vreugde, woede/razernij, angst, verrassing en verdriet. Ze zorgen er altijd voor dat we tot actie overgaan of dat we stoppen met handelen. In deze zin is verrassing een neutrale emotie die als functie heeft om ons alert te houden en ons heel goed bewust te maken van wat er gaat gebeuren.
Een emotionele reactie is een chemisch proces dat maar 90 seconden duurt, maar alles bepalend voor hoe we in het leven staan is hoe we met de herinnering aan deze emotie omgaan.
Emoties zijn altijd aanwezig en hebben invloed op ons. Het ontkennen of wegdrukken van je emoties is geen goed plan. Toch is dit vaak de neiging, omdat maar weinigen van ons hebben geleerd om met emoties om te gaan. Een metafoor die helpt dit te begrijpen is die van een strandbal die je onder water probeert te houden. De bal, die van nature omhoog wil bewegen, onder water houden kost heel veel kracht en energie. En als je even niet oplet, schiet de bal ongecontroleerd en krachtig omhoog. Zo werkt het ook met emoties die je onderdrukt. Allereerst kost dit ontzettend veel energie. En wanneer deze emoties dan toch eindelijk een uitweg vinden (want die zoeken ze, van nature, altijd), gebeurt dit met een ongecontroleerde hevigheid die niet effectief is en vaak verre van prettig is.
- Erkennen en bekennen dat je je soms ook gewoon even erg slecht voelt is belangrijk. Gun het jezelf!
De 90-seconden regel
Een interessante ontdekking is de ‘90 second rule’, gedefinieerd door de Amerikaanse hersenonderzoekster Dr. Jill Bolte Taylor. Taylor legt uit dat wanneer wij een emotie ervaren het minder dan 90 seconden kost voor een emotie getriggerd raakt, op chemische wijze door de bloedstroom loopt en het lichaam de emotie uitstoot. Mits je jezelf volledig opent voor de emotie en er met je volle bewustzijn bij bent, is er na die 90 seconden niets meer in het lichaam terug te vinden van het feit dat die emotie is gevoeld. Alles wat na die 90 seconden nog van die emotie wordt gevoeld komt omdat je keer op keer die emotie wilt wegduwen, verklaren of onder controle wilt krijgen. Het verzet tegen de emotie creëert keer op keer dezelfde chemische reactie in het lichaam en kan als een eindeloze loep doorgaan.
Wanneer er dus iets gebeurt in de buitenwereld (trigger), volgt er een chemische reactie die door ons lichaam vloeit en onze volledig alert maakt. Deze sensatie duurt slechts 90 seconden. Dit betekent dat je dit proces kunt observeren, kunt beleven en voelen totdat het weer uit je lichaam wegebt. Ga eens na welke lichamelijke sensaties je voelt. Krijg je het warm? Een rare kriebel in je buik of een knijpend gevoel in je keel? Hoe voel jij je precies? Waar in je lichaam voel je dat?
Als jij je daarna nog steeds angstig, boos etc. blijft voelen, dan komt dit door dat jouw denken steeds maar weer een psychologische reactie uitlokt.
De volgende keer dat je overweldigd, boos of overstuur bent, stop dan met wat je aan het doen bent. Concentreer je op je ademhaling; als je boos bent, probeer dan te tellen. Het duurt maar 90 seconden. De onplezierige emoties zijn weliswaar niet leuk om te ervaren, maar we kunnen er iets belangrijks mee winnen als we leren om erbij stil te staan.
Sta jezelf toe om te voelen en voel hoe de spanning weer wegebt, zonder van jezelf te verwachten dat je meteen op de situatie moet reageren. Tenzij je natuurlijk oog in oog staat met een echte beer op jouw weg. Dan is vluchten waarschijnlijk de beste reactie - of misschien toch beter bevriezen of vechten?